ze zb. Żydowski Instytut Historyczny
Żydowski pisarz, matematyk, astronom, wynalazca i popularyzator nauki; pionier naukowej literatury hebrajskiej, przedstawiciel żydowskiego oświecenia (haskali) na ziemiach polskich i rosyjskich.
Urodzony: 10 marca 1810 r. w Białymstoku (wówczas gubernia grodzieńska Imperium Rosyjskiego)
Zmarł: 15 maja 1904 r. w Warszawie
Pochowany: na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie
Zmarł: 15 maja 1904 r. w Warszawie
Pochowany: na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie
Słonimski pochodził z tradycyjnej rodziny żydowskiej o głębokich korzeniach talmudyczno-religijnych. W dzieciństwie pobierał wyłącznie edukację religijną, studiując Torę i Talmud. W okresie młodzieńczym, samodzielnie i wbrew konwencjom środowiska, zaczął zgłębiać nauki ścisłe — matematykę, astronomię i mechanikę. Uczył się również języków nowożytnych, m.in. niemieckiego, rosyjskiego i francuskiego. W jego umysłowości wcześnie zarysowały się idee haskali, czyli żydowskiego oświecenia, łączącego tradycję religijną z otwartością na wiedzę świecką.
W 1828 r., mając ok. 18 lat, poślubił Reizę Riwę z Zabłudowa. Zamieszkał w domu teściów, gdzie kontynuował samokształcenie, pogrążony w studiach matematycznych i astronomicznych. Małżeństwo jednak nie przetrwało. Z braku zrozumienia do zgłębiania wiedzy w 1831 r. para się rozwiodła a Słonimski powrócił do Białegostoku, pozbawiony środków do życia.
W 1842 r. zawarł drugie małżeństwo z Sarą (Gitel) Stern, córką Abrahama Sterna — warszawskiego konstruktora maszyn arytmetycznych i wynalazcy. Związek ten przyniósł mu stabilizację materialną i intelektualną; od tego czasu Słonimski osiadł na stałe w Warszawie. Był ojcem kilku synów, m.in. Leona i Stanisława (ojca pisarza Antoniego Słonimskiego).
Pierwsze publikacje naukowe Słonimski ogłaszał po hebrajsku, pragnąc udostępnić wiedzę ścisłą żydowskim czytelnikom:
1834 – „Jesodej Choḥmah” („Podstawy wiedzy”) – podręcznik algebry elementarnej i wyższej;
1835 – „Sefer Kukba di-Shebit” („Kometa”) – praca astronomiczna poświęcona m.in. kometom i zjawisku komety Halleya;
1838 – „Toledot ha-Szamajim” („Dzieje nieba”) – dzieło, w którym krytycznie przeanalizował błędy tradycyjnych obliczeń kalendarza hebrajskiego i jako pierwszy autor w piśmiennictwie hebrajskim przyjął heliocentryczny system Kopernika.
Równocześnie rozwijał zainteresowania techniczne. W 1839 r. skonstruował maszynę do dodawania i odejmowania, zaprezentowaną m.in. w Królewcu, gdzie spotkała się z pochwałą astronoma Friedricha Bessela. Za swoje osiągnięcia w dziedzinie mechaniki obliczeniowej otrzymał w 1844 r. Nagrodę Demidowa przyznaną przez Rosyjską Akademię Nauk.
Zajmował się też udoskonalaniem procesów pozłacania naczyń żelaznych, a także rozwiązywaniem problemów telegraficznych, m.in. nad projektem umożliwiającym równoczesne przesyłanie kilku telegramów jednym przewodem.
W 1862 r. Słonimski założył w Warszawie tygodnik „Ha-Ẓefirah” („Jutrzenka”) – pierwsze hebrajskie pismo naukowo-popularne, poświęcone propagowaniu wiedzy przyrodniczej, technicznej i społecznej wśród Żydów. Czasopismo, wydawane z przerwami, stało się centralnym organem haskali w Królestwie Polskim i Rosji, a także miejscem narodzin nowoczesnego języka naukowego w hebrajskim.
Równocześnie pełnił funkcje urzędowe i nauczycielskie: był inspektorem szkoły rabinackiej w Żytomierzu oraz cenzorem hebrajskich druków na zlecenie władz carskich. Po zamknięciu szkoły w 1874 r. powrócił do Warszawy i ponownie poświęcił się pracy wydawniczej oraz popularyzacji nauki.
Chaim Zelig Słonimski był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli żydowskiego oświecenia w Europie Wschodniej.
Wprowadził do języka hebrajskiego nowoczesną terminologię matematyczną, astronomiczną i techniczną, umożliwiając powstanie naukowej literatury hebrajskiej. Jego prace przyczyniły się do rozwoju edukacji świeckiej w społecznościach żydowskich i inspirowały młodych Żydów do poznawania nauki i techniki.
Wprowadził do języka hebrajskiego nowoczesną terminologię matematyczną, astronomiczną i techniczną, umożliwiając powstanie naukowej literatury hebrajskiej. Jego prace przyczyniły się do rozwoju edukacji świeckiej w społecznościach żydowskich i inspirowały młodych Żydów do poznawania nauki i techniki.
Jako wynalazca był pionierem konstrukcji maszyn obliczeniowych – jego kalkulator stanowił jedno z wcześniejszych europejskich rozwiązań tego typu, wyprzedzając wiele konstrukcji XIX wieku. Jako popularyzator nauki stał się wzorem żydowskiego uczonego-samouka, łączącego wiedzę świecką z tradycją religijną.
Pozostaje postacią o podwójnym znaczeniu — zarówno dla historii nauki i techniki, jak i dla rozwoju kultury hebrajskiej i żydowskiej prasy w Polsce.
Był dziadkiem pisarza Antoniego Słonimskiego.